Τρίτη 26 Ιουνίου 2012

Απάθεια και απραξία: ο χαρακτήρας των πολιτικάντηδων


Στην εμπνευσμένη ομιλία του στο ετήσιο Ελληνικό Συνέδριο Ηγεσίας της ΕΑΣΕ τον περασμένο Μάιο, ο διακεκριμένος θεολόγος και ψυχοθεραπευτής π. Φιλόθεος Φάρος ανέφερε με συγκινητική ειλικρίνεια ότι ένα από τα πράγματα που τον πλήγωσαν περισσότερο στη ζωή του ήταν η αδιαφορία των γειτόνων όταν ο πατέρας του ξυλοκοπούσε συχνά τον ίδιο και τη μητέρα του. «Κοιτούσαν πίσω από τις γρίλιες, αλλά κανείς δεν έκανε κάτι», είπε. Η απάθεια των γειτόνων έδειξε τι πραγματικά μετρούσε γι αυτούς: η μικροαστική «ησυχία» τους… 


Η συναισθηματική απόκριση δεν είναι απλώς ένα αίσθημα. Το τι νοιώθουμε και πώς το εκφράζουμε αποκαλύπτει αξιολογικές κρίσεις για το τι είναι σημαντικό για μας.  Τα συναισθήματα είναι τρόποι εμπλοκής με τον κόσμο και, ως τέτοιοι, εμπεριέχουν υπερ-ατομικές ηθικές αρχές. Η συναισθηματική ευφυΐα είναι και ηθική ευφυΐα. Αν, π.χ., νιώσω αγανάκτηση για την κακοποίηση ενός παιδιού, δεν λέω απλά «αυτό δεν μου αρέσει», αλλά, πιο έντονα, «αυτό είναι λάθος». Το «λάθος» δεν αναφέρεται σε προσωπικό γούστο, αλλά στο κοινό αίσθημα και την ηθική που εμπεριέχει. Η αγανάκτησή μου έχει γνωστικό περιεχόμενο: εμπεριέχει αξιολογική κρίση.
Όταν, λοιπόν, ένας τραμπούκος πολιτικός ρίχνει ένα ποτήρι νερό σε συνομιλήτριά του και ξυλοκοπεί μιαν άλλη, στη διάρκεια τηλεοπτικής εκπομπής, και ένας από τους συμμετέχοντες, προβεβλημένος πρώην υπουργός (Εσωτερικών), μένει εντελώς απαθής, η αντίδρασή του θυμίζει τους γείτονες του π. Φιλόθεου – η απάθεια εκφράζει ηθική αδιαφορία. Το ακίνητο σώμα του, οι σταυρωμένες παλάμες του, και το συγκαταβατικό μειδίαμα στη διάρκεια του επεισοδίου απο-κάλυψαν όσα επιμελώς συγκαλύπτουν η σκηνοθετημένη μιντιακή παρουσία και η ρητορική μεγαλοστομία.
 
Το κοινό αίσθημα αντιλήφθηκε αμέσως ότι η αταραξία του πρώην υπουργού δεν ήταν ενδεικτική μιας στωικής αντίληψης για τη ζωή, αλλά δηλωτική ηθικής αδιαφορίας από έναν προβεβλημένο πολιτικό. «Δεν σηκώθηκε για να μη γλιστρήσει στα νερά», γράφτηκε ειρωνικά στο διαδίκτυο.

Η στάση του πρώην υπουργού δείχνει ότι δεν ένοιωσε να διαδραματίζεται κάτι απεχθές ενώπιόν του ή, αν το ένιωσε, το συναίσθημά του είτε απενεργοποιήθηκε από άλλα συναισθήματα (π.χ. φόβος), είτε, το πιθανότερο, εξουδετερώθηκε από τον ιδιοτελή υπολογισμό που μεταμφιέστηκε σε ψυχραιμία («άστους να εκτίθενται• θα κερδίσεις πόντους αν μείνεις αμέτοχος»). Σε κάθε περίπτωση, δεν πρόκειται μόνο για έλλειψη συναισθηματικής ευφυΐας, αλλά για κάτι βαθύτερο: έλλειψη ηθικής εγρήγορσης. Με την απάθειά του απέτυχε να συμπεριφερθεί ενάρετα, δηλαδή με βάση την αριστοτελική αρχή της μεσότητας.
Ο Αριστοτέλης αναφέρει, στα «Ηθικά Νικομάχεια», ότι είναι δυνατόν να νιώσει κανείς φόβο, θυμό, υπερηφάνεια, κλπ, υπερβολικά πολύ ή πολύ λίγο. Το ζητούμενο είναι, παρατηρεί, να τα νοιώσει στον «σωστό βαθμό». Πώς; Όχι όταν επιλέγουμε τη διάμεσο μεταξύ δύο ακραίων εκφάνσεων ενός συναισθήματος, αλλά όταν το συναίσθημά μας ανταποκρίνεται στις περιστάσεις.

Αν λ.χ. αντιδρώντας στις επικρίσεις της συνομιλήτριάς μου σε μια εκπομπή, θυμώσω τόσο πολύ ώστε να της πετάξω ένα αντικείμενο, αντιδρώ ανορθολογικά. Ο θυμός μου είναι υπερβολικός, δεν δικαιολογείται από την περίσταση. Η βίαιη αντίδρασή μου απο-καλύπτει κάτι για μένα. Αν, όμως, ένας συνομιλητής αρχίσει να ξυλοκοπά έναν άλλο κι εγώ θυμώσω μαζί του, ο θυμός μου είναι έλλογος αφού αρμόζει στην περίσταση. Η αναζήτηση της μεσότητας δεν υποδηλώνει άνευρη μετριοπάθεια αλλά συναισθηματική (άρα και ηθική) ευαισθησία στις εκάστοτε περιστάσεις. Πετυχαίνουμε τη μεσότητα όταν, όπως λέει ο Αριστοτέλης, βιώνουμε τα σωστά συναισθήματα, στη σωστή περίσταση, για το σωστό λόγο, προς τον σωστό άνθρωπο, στο σωστό βαθμό.

Πώς το πετυχαίνουμε αυτό; Δεν υπάρχει συνταγή: νιώθουμε τα συναισθήματα στο σωστό βαθμό όταν τα βιώνουμε με τον τρόπο του «φρόνιμου» ανθρώπου. Αποκτούμε τη γνώση αυτή, όχι με θεωρητική διδασκαλία, αλλά με την πρακτική άσκηση και τη συνήθεια που κομίζει η μετοχή μας στην κοινότητα. Ετσι αποκτούμε διαισθητική γνώση η οποία μας επιτρέπει να γνωρίζουμε πότε, πώς και σε ποιο βαθμό να νιώθουμε π.χ. θυμό.

Η στάση του πρώην υπουργού είναι ενδιαφέρουσα γι αυτό το λόγο: στο μέτρο που εκφράζει τον κυρίαρχο τύπο πολιτικού, η απάθειά του μας επιτρέπει να δούμε κρίσιμες όψεις του χαρακτήρα των πολιτικών. Όπως κάθε πρακτική δραστηριότητα, η πολιτική διαπερνάται από συναισθήματα και τις ηθικές αρχές που τα συνοδεύουν. Η ηγετική ατολμία, η καιροσκοπική πόλωση, η λαϊκιστική κολακεία, και ο φόβος του πολιτικού κόστους, λ.χ., δημιουργούν μια νοο-τροπία, η οποία διαμορφώνει τις αντιλήψεις, τις συναισθηματικές αποκρίσεις και, εν τέλει, τον χαρακτήρα των επαγγελματιών της πολιτικής. Η απάθεια συνδέεται στενά με την απραξία: η διαρκής αναβολή των δύσκολων αποφάσεων έχει ως προϋπόθεση, μεταξύ άλλων, τη συναισθηματική αποστασιοποίηση του πολιτικού από τη διακονία του κοινού καλού. 

Τώρα κατανοούμε καλύτερα τη στρατηγική απραξία του υπουργού Εσωτερικών τον μοιραίο Δεκέμβρη του 2008. Η Αθήνα φλεγόταν, αλλά ο αρμόδιος υπουργός δεν συγ-κινήθηκε – αδράνησε, ήταν σα να μην υπάρχει. Δεν εκπλήσσει. Όταν η κυρίαρχη νοο-τροπία είναι αυτή του ανεξέλεγκτα ιδιοτελούς υπολογισμού για τον προσπορισμό ατομικού ή πολιτικού οφέλους, ο πολιτικός παύει να υπηρετεί κοινωνικές ανάγκες, εγκλείεται στην αυτο-αναφορικότητα του πολιτικού συστήματος, χάνει την ικανότητα να προσεγγίζει με συναισθηματική ευφυΐα την εμπειρία του πολίτη. Γίνεται αδιάφορος για το κοινό καλό.

Πίσω από την εξοργιστική ιδιοτέλεια, την καταστροφική ολιγωρία, και τις άθλιες κοκορομαχίες των πολιτικάντηδων βρίσκεται η συναισθηματική-ηθική αδιαφορία τους για τον πολίτη και τη χώρα. Για ένα μόνο παθιάζονται: το συμφέρον τους. Η χρεοκοπία δεν προέκυψε τυχαία…

12 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Συγκινητικη οντως η επισημανση σας,
Βασικά βιωνουμε μια άλλη μορφή χρονου όπου τείνει προς αποκάλυψη παρά παγιωση. Σε αυτο το παγκόσμιο ρεύμα κόσμοι που δεν κατάφεραν να δομησουν ένα λειτουργικό βαθος που συνοδεύεται με ένα αντίστοιχο πνεύμα-νοοτροπία-καλλιεργεια του ανθρωπινου υλικου, βρισκονται πλεον σε κρίση: τα εργαλεια τους δεν μπορουν να ανταποκριθουν στα προβληματα που εγείρονται. Κριση δηλαδή σημαίνει επειγουσα ανάγκη για διορθωτικες προσαρμοστικες αντιδρασεις. Τώρα αυτό εντάσσεται σε μια εξελικτικη διαδικασια, δεν γινονται αποτμα αλματα, και αυτό θα είναι το τιμημα της τραφωδιας όσων ζουν σε στρεβλους κοσμους. Η ιστορια όμως συνεχιζεται, είναι όλα ανθρωπινα, όπως και η έννοια του χρονου μας.

Unknown είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
Ανώνυμος είπε...

Εμένα με ενόχλησε φριχτά η στάση της κυρίας που έφαγε το νερό στο πρόσωπο... Πολλοί επαίνεσαν την στάση της, υπέδειξε ψυχραιμία είπαν. Δεν ξέρω ποια είναι η γνώμη σας, και αυτή πολιτικός είναι... Δεν μπορώ να σκεφτώ να μου ρίξει κάποιος νερό στο πρόσωπο και να κάτσω σε απραξία..ένα είσαι ανάγωγος ρε γαϊδούρι θα το έλεγα...τουλάχιστον. Νομίζω δεν θα ήταν υπερβολικό στη συγκεκριμένη περίπτωση.
Επίσης θα αντιδρούσα κάθετα αν η κυρία Λιάνα ερχόταν σε εκπομπή μου με τσιγάρα και τασάκια γιατί και αυτό μια μορφή φασισμού είναι...
Ευχαριστώ για το άρθρο. Είχα αρχίσει να σκέφτομαι αν γίνομαι γραφική φιγούρα κάθε φορά που αντιδρώ και συγκρούομαι με τους ανθρώπους που καταπιέζουν όλους τους υπόλοιπους.

Φ.Δεληγιάννης είπε...

Όμως ο Κασιδιάρης μιλούσε με επιχειρήματα, άλλοι τον απεκάλεσαν φασισταριό και τον παρουσίασαν σαν εγκληματικό στοιχείο επικαλούμενοι δίκη που εκκρεμούσε εις βάρος του. Αυτό δεν είναι μία άλλη μορφή βίας;;Αυτό δεν λογίζεται τραμπουκισμός; Η Κανέλη είναι ένα πρόσωπο με χυδαίο λόγο και χυδαία εν γένει παρουσία, προσβάλλει τους πάντες μονίμως σε όλα τα πάνελ, αδιαφορεί για κάθε κανόνα, υβρεολογεί, τη δε επόμενη ημέρα ανέφερε στον βουλευτή Ντινόπουλο της Ν.Δ. ότι "ευχαρίστως θα τον έσφαζε" (κάτι ξέρουν στο ΚΚΕ). Η δε κ.Δούρου ανέφερε στο ίδιο πάνελ, τη θερμή πίστη της στο ψήφισμα των Κορυσχάδων (που μίλαγε για ένοπλο αγώνα κατά της εξουσίας μετά την απελευθέρωση από τους Γερμανούς). Ας ψάξουμε λοιπόν τον τραμπουκισμό και τη βία παντού κ.Τσούκα. Μήπως όμως η αντίδραση του Κασιδιάρη (ως συναισθηματική εκδήλωση) εμπεριείχε μία ηθική αξιολογική κρίση απέναντι σε αυτό που είναι σάπιο, πολιτικάντικο και ανθελληνικό; Αντέδρασε απέναντι σε μία σωματική πρόκληση (ας μην ξεχνάμε ότι αποπειράθηκε να τον χτυπήσει η Κανέλλη πρώτη) προερχόμενη από ένα πρόσωπο της εσχάτης παρακμής (όπως το αξιολογεί ο ίδιος αλλά και πολύς κόσμος που ανέφερε ότι "καλά της έκανε"). Δεν λέω ότι η αντίδραση του ήταν σωστή αλλά ας μη βιαζόμαστε να μιλάμε για τραμπουκισμό απέναντι σε πρόσωπα που έχουν καταχωρηθεί σε μεγάλο κομμάτι του κόσμου ως φιγούρες της εσχάτης παρακμής και ανθελληνικότητας (ας μη ξεχνάμε συν τοις άλλοις, το βραβείο Ιπεκτσί με το οποίο βραβεύτηκε η Κανέλλη, ενός Τούρκου ποιητή, υμνητή των σφαγών των Ελλήνων). Και η σύνθεση του πάνελ προς τί; Νομίζω ότι στο συγκεκριμένο περιστατικό υπάρχουν πολύ περισσότερα από αυτά που μπορεί να δει το απλό μάτι. Μετά τιμής

paragrafos είπε...

Τοις μεν μη αδικούσι, δίκαιος έπαινος. τοις δε μη επιτρέπειν τοις αδικούσιν αδικείν, πολλαπλάσιος εκείνου.

(Αν δεν βλάπτεις άλλους, μπράβο σου. Αν όμως δεν επιτρέπεις και στους άλλους να βλάπτουν συνανθρώπους σου, χίλιες φορές μπράβο!)

Με εκτίμηση.
Κώστας Καλλίμαχος

Petronius είπε...

Κύριε Δεληγιάννη σωστά εν πολλοίς αυτά που γράφεις αλλά περιμένουμε την ΧΑ να κάνει επιτέλους το αυτονόητο.

Να μηνύει ΑΜΕΣΑ όποιονδήποτε την συνδέει με τον ναζισμό και να αποκηρύξει χωρίς περιστροφές, στρογγυλέματα και ιστορικούς φιλοσοφιστικισμούς το "έργο" του Χίτλερ και της παρέας του.

Αλλά μάλλον θα περιμένουμε για πολύ...

Μέχρι όμως η ΧΑ να αποκηρύξει εμπράκτως και με παρρησία τον ναζισμό, καλό θα ήταν κάποιος ευκατάστατος έλληνας, πραγματικά πατριώτης, να ιδρύσει και να στηρίξει ένα αμιγώς πατριωτικό κίνημα και να καλύψει επιτέλους το κενό που εκμεταλλεύεται ο ευφυής κύριος Μιχαλολιάκος και η ιδεολογική παρέα του.

Xristakis είπε...

Πω, πω ... χάλια το άρθρο!!!

Από την συμπεριφορά του Παυλόπουλου, βγάζει αυθαίρετα συμπεράσματα για όλους τους πολιτικούς. Τη στιγμή που στην ίδια σκηνή υπήρχαν και άλλοι πολιτικοί με τελείως διαφορετικές αντιδράσεις!!! (Όπως επισημαίνει και ο Unknown).

Επιπλέον, συνδέει το συγκεκριμένο γεγονός με τον Δεκέμβριο 2008, πράγμα που δεν έχει καμιά σχέση γιατί ένας υπουργός έχει ολόκληρο επιτελείο και δεν παίρνει μόνος του μια απόφαση ανάλογα με την συναισθηματική του αντίδραση σε ένα συγκεκριμένο γεγονός.

Καμιά σχέση και με τον ξυλοδαρμό του π. Φάρου, όπου πρόκειται για επαναλαμβανόμενο γεγονός οικογενειακής βίας. Ενώ οι κυρίες Κανέλλη και Δούρου σαφέστατα δεν είναι ανυπεράσπιστα όντα.

Προσωπικά έχω την χειρότερη άποψη για όλους τους βουλευτές. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι μπορούμε να συνδέουμε ότι μας καπνίσει για να δικαιολογήσουμε μια προϋπάρχουσα άποψή μας.

Ανώνυμος είπε...

Κύριε Καλλίμαχε ποιου είναι το ρητό;

paragrafos είπε...

Δυστυχώς, δεν θυμάμαι τίνος είναι.

Το έχω συγκρατήσει από την εποχή που είχα πάθος με τα Αρχαία, αλλά συνάμα υπέφερα, ως παιδί, από αυτά που έβλεπα (κυρίως την εποχή της δικτατορίας και λίγο μετά) στο σχολείο, όπου δάσκαλοι και καθηγητές ξεσπούσαν στα "αδύναμα" γενικώς παιδιά, δηλαδή στους μαθητές με χημηλό κοινωνικό στάτους και επίσης "ταπεινές" επιδόσεις.

Με εκτίμηση,
Κώστας Καλλίμαχος

Unknown είπε...

Μου πήρε κάποιο χρόνο αλλά κατάλαβα πως το μήνυμα του άρθρου αναφέρεται σε γενικές γραμμές στο 50% των πολιτικών: ένας στους δύο παραμένει απαθής! κτλ Είναι σημαντικότατο ποσοστό. Εξάλλου ο τίτλος του άρθρου περιορίζεται στους "πολιτικάντηδες" και όχι σε όλους τους πολιτικους ανεξαιρέτως. (Εξού και απέσυρα το προηγούμενο σχόλιό μου.) ΓΣ

abelofaSOULa είπε...

Ένιωσα τρομερή χαρά διαβάζοντας αυτό το άρθρο και ανακούφιση.
Ανακούφιση, γιατί περιγράφει όλα όσα διαπιστώνω καθημερινά για την έλλειψη συναισθηματικής νοημοσύνης, την υγιή αντίδρασή μου σε φαινόμενα κοινωνικά εξαιτίας της αναφερόμενης έλλειψης και την εμφάνιση τέτοιων λαμπρών κειμένων, τα οποία μου δίνουν ελπίδα, τροφή για σκέψη και την ευκαιρία να θαυμάσω τις σκέψεις ενός ανθρώπου που με εκφράζει ιδιαίτερα. Σας ευχαριστώ.

abelofaSOULa είπε...

Ένιωσα τρομερή χαρά διαβάζοντας αυτό το άρθρο και ανακούφιση.
Ανακούφιση, γιατί περιγράφει όλα όσα διαπιστώνω καθημερινά για την έλλειψη συναισθηματικής νοημοσύνης, την υγιή αντίδρασή μου σε φαινόμενα κοινωνικά εξαιτίας της αναφερόμενης έλλειψης και την εμφάνιση τέτοιων λαμπρών κειμένων, τα οποία μου δίνουν ελπίδα, τροφή για σκέψη και την ευκαιρία να θαυμάσω τις σκέψεις ενός ανθρώπου που με εκφράζει ιδιαίτερα. Σας ευχαριστώ.